آتشکده آتشکو

آتشکده آتشکو بر سر راه قدیمی نیم ور به رباط ترک در استان مرکزی قرار دارد و به دوره ساسانی تعلق دارد. بنا در حاشیه رشته کوه و در جنوب روستای آتشکده قرار گرفته و بر دشت نیم ور مشرف است و از دو بخش ایوان و چهار تاقی تشکیل شده که ایوان آن بسیاربلند است. آثار اتاقهای جانبی نیز دیده میشود. بر روی چهار تاقی گنبدی احتمالا از آجر داشته است. خصوصیت بارز این بنا ضخامت دیوارها و ساخته شدن آنها از سنگ لاشه است. بنای این آتشکده به شماره 311در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

ریزه‌کاری‌های به‌کار رفته در بهره‌گیری از سنگ‌های پاستون‌ها و ستون‌ها به اندازه‌ای است که هیچ‌گاه دوبند سنگ روی هم قرار نگرفته‌است. در ساخت بنا از آجرهای چهارگوش با نمای سنگ استفاده شده و برای استواری بیشتر بنا در درون دیوارها، تیرچه چوبی به کار رفته‌است.

آتشکده آتشکوه یکی از مهم‌ترین آثار بجا مانده از دوران باستان در سرزمین کهن ایران است که در نزدیکی نیم‌ور قرار دارد. مورخان قدمت این بنا را به دوره ساسانیان مربوط می‌دانند. بنای چهار طاقی آن شامل ستون‌های سنگی استوانه‌ای شکل است که بر روی هم استوار شده‌اند. این بنا دارای اتاق‌های سرپوشیده و محلی برای برافروختی آتش بوده‌است. محلی که این آتشکده قرار دارد دارای طبیعت سبزی است، اما اکنون این بنا در حال تخریب است.

تاریخچه :

به گفته ابن فقیه همدانی، این بنا تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بوده‌است. همچنین او این بنا را هم‌طراز ایوان کسری و معبد آناهیتا در کنگاور دانسته‌است.

حکیم محمدتقی خان در کتاب گنج دانش درباره بنای آتشکده آورده‌است:

گویند جاسب، از بناهای یکی از امرای عسکریه، همای دختر بهمن بن اسفندیار مشهور به نیمور است و این امیر در نراق و دلیجان و دهات پشت گدار، حکومت داشته و امیر مزبور آتشکده‌ای در دوفرسخی نیمور در کوه آتشکوه ساخته و به وضع چهار صفحه بنا شده‌است. هنوز پایه‌هایش برقرار است و در آن سنگ‌های عریض و طویل به کار برده‌اند که هر قطعه سنگی از آن، یک زرع و نیم عرض و سهزرع طول دارد و ۱۲گره، کلفتی هر پارچه سنگ می‌شود.

هوتوم شیندلر و آندره گدار در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی نیز به بررسی این بنا پرداخته اند. گدار ابتدا از بنا با عنوان آتشگاه یاد می‌کند و نقشه‌ای از دیوار محاطی و دهلیزهای احتمالی آن بر اساس تصوراتی که می‌کرده است، رسم می‌کند؛ اما سپس با توجه به قرائن موجود، نقشهٔ مفروض خود را رد می‌کند و از بنا به عنوان یک علامت راه‌یابی یاد می‌کند. آندره گدار همچنین در توصیه بنا می گوید::

ترکیب این بنا به نظر عجیب می‌رسد. شبستان بزرگ گنبددار خیلی بازی وجود دارد که گنبد آن بر پایه‌هایی با ستون‌های جاسازی شده در دیوار نهاده شده است

اما به اعتقاد رضا مرادی غیاث‌آبادی، اینجا نه آتشکده که "چارتاقی" بوده‌است، مانند چارتاقیِ نیاسر کاشان.

موقعیت جغرافیایی

این آتشکدهٔ خاموش در ۵ کیلومتری راه نیم‌ور به دلیجان و در نزدیکی روستای آتشکوه‌است. با شهر محلات نزدیک به ۱۳ کیلومتر فاصله دارد.

آتشکده در دامنهٔ کوه آتشکوه و در کنار رودخانه‌ای به همین نام در گستره‌ای نزدیک به ۶۰۰ مترمربع ساخته شده‌است. در ازای آن ۴۰ متر و ۲۸ سانتی‌متر و پهنایش در بخش خاوری(:شرقی)۶۰ متر و ۱۲ سانتی‌متر و در بخش باختری(:غربی) ۲۵متر است. روستای آتشکوه با کمتر از ۱۰ خانوار ده ضلع شمالی این بنا قرار گرفته است.

در کنار این آتشکده درخت چنار مرتفعی با قدمت بسیار وجود دارد

کوه‌های سنگی این منطقه منبع بزرگ درآمد برای اهالی بومی و یکی از بزرگترین معادن سنگ تراورتن در جهان است.

ویژگی این آتشکده :

این تالار دارای 4 ستون مستحکم به ابعاد 2/70 در 2/70 متر و به ارتفاع شش متر تا پای طاق بوده که از سنگ و ساروج ساخته شده و گنبد و طاق این بنای عظیم روی این چهار ستون استوار است.

دو سوی ستون‌ها به طرف داخل تالار بصورت نیم دایره و دوسوی دیگر آنها به صورت مستقیم و دارای زاویه بوده و روی ستون‌ها سردرهایی هلالی و گنبدی شکل وجود داشته که بخش عمده آن فرو ریخته است.

در ساخت بنا از آجرهای چهار گوش با نمای سنگ استفاده شده و برای استحکام بیشتر بنا در داخل دیوارها تیرچه چوبی به کار رفته است.

تالار غربی ساختمان تالاری به طول 10/30 در 5/6 متر بناشده که از طریق راهرویی به تالار اصلی متصل می‌شود.

دیوارهای شمالی و جنوبی این تالار از سنگ و ساروج ساخته و حدود 1/40 متر عرض و ورودی اصلی به تالار شرقی به پهنای 5/60 متر قرار گرفته است.

در دو طرف ورودی اصلی، دو ستون به قطر 3/40 و دیگری 4/40 متر با نمای بیرونی به شکل نیمدایره بصورت برج دیده بانی ساخته شده و در اطراف دو ستون اصلی، دوستون دیگر در جوانب آنها به طول 3/20 در 2/20 متر وجود دارد.

از ضلع غربی، چهارستون بزرگ نمایان است که ورودی اصلی و دو ورودی فرعی در اطراف را شامل می‌شود و به احتمال زیاد این ورودی‌ها دارای سردر و سقف و طاق آجری بوده که فرو ریخته است.

راهروی اصلی که تالار مربع شکلی است که در ضلع شرقی مجموعه ساختمان آتشکده قرار دارد، توسط راهرو اصلی به تالار غربی مستطیل شکل ارتباط می‌یابد. این راهرو 7 متر طول و 2/80 متر عرض دارد.

راه‌های دسترسی آتشکده آتشکوه، 5 کیلومتری جاده نیمور به دلیجان، به سوی معدن سنگ آتشکوه، روستای آتشکوه، ضلع شرقی جاده به فاصله 300 متری بنای آتشکده تا جاده مزرعه کشاورزی، چشمه آب و رودخانه کوچکی است.

آتشکده آتشکوه به شماره 311 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نقشه معابد و آتشکده های باستانی ایران

نقشه معابد و آتشکده های باستانی ایران